Kinderen en rouw, wat kun je verwachten

Kinderen en rouw, wat kun je verwachten en hoe kun jij je kind bijstaan in deze rauwe periode. De dood is moeilijk te bevatten voor kinderen. Bovendien gaat elke leeftijdscategorie verschillend ermee om. Toch rouwen kinderen ook. De rouw van kinderen verloopt in grote lijnen hetzelfde als bij volwassenen. Er zijn ook duidelijke verschillen. Zo start deze periode pas veel later (soms weken maar soms ook maanden). Kinderen starten vaak pas wanneer er weer rust en veiligheid is in het huis. Vaak staat dit gekoppeld aan de ouder die zich dan iets beter voelt. In dit blog lees je wat kinderen kunnen begrijpen over doodgaan en hoe jij daarop kan inspelen.

Kinderen en rouw, het kinderbrein

Kleine kinderen kennen maar één waarheid, namelijk degene die zij overnemen van betekenisvolle volwassenen om hun heen. ‘Wat vader of juf zegt is waar’. Ze kunnen nog niet een eigen mening formuleren, dit komt pas in de puberteit. Typerend voor kleine kinderen en hun rouwproces is magisch denken. Een kind kan bijvoorbeeld denken dat als ze binnen de lijnen van de tegels lopen, hun niets gebeurt. Ook zijn kinderen afhankelijk van hun omgeving tijdens hun rouwproces, dit kan heel onveilig aanvoelen voor kinderen. Per leeftijd is het besef en proces verschillend. Lees hieronder per leeftijdscategorie hoe kinderen met de dood omgaan. De vuistregel in het begeleiden van kinderen in rouw is: geef informatie waar ze recht op hebben, betrek ze zoveel mogelijk, stimuleer, maar dwing nooit en steun kinderen in hun manier. Lees hier meer over in het blog Kinderen betrekken bij verlies en afscheid.

Baby’s en peuters (0-3 jaar)

Heel jonge kinderen bevatten nog niet wat de dood is. Wel voelen zij de sfeer van de omgeving heel goed aan. Verdriet en spanning van de mensen om hun heen kunnen zij letterlijk maar ook figuurlijk voelen en hebben effect op hun lichaam. Ze kunnen meer huilen, gespannen aanvoelen, last hebben van krampjes of slecht slapen. De drie RRR-en zijn nu extra belangrijk. Zorg voor een vast slaap en eet ritme en geef liefdevolle aandacht en knuffels.

Kleuters (3-6 jaar)

Kleuters kennen het woord dood en passen dit soms al toe in hun spel, maar wat het precies inhoudt weten ze niet. De dood wordt vaak gezien als iets tijdelijks. “Mijn mama slaapt en wordt straks weer wakker”. Het is belangrijk kleuters uit te leggen dat de dood definitief is. Gebruik geen termen zoals; slapen of op reis gaan, of ziekte. Zeg bijvoorbeeld dat het lichaam van de overledene stuk is en niet gemaakt kan worden. Dit spreekt meer tot de verbeelding en zorgt dat je kind niet bang wordt van slapen, reizen en een keer ziek worden. Leg uit dat de overledene een bijzondere ziekte had en daarom doodgegaan is.  Een paar goede boeken om bij het rouwproces van kinderen te gebruiken zijn: ‘Lieve Oma Pluis’, ‘Kikker en het vogeltje’ en ‘Derk das blijft bij ons’. Ook kan het gebruik van aromatherapie zorgen voor een geborgen sfeer.

Basisscholieren onderbouw (6-9 jaar)

Deze kinderen hebben al een beter begrip van de dood en weten dat deze onomkeerbaar is. Ze zien vaak de dood als iets voor volwassenen totdat er een leeftijdgenootje overlijdt. Deze groep begrijpt wel al veel, alleen weten vaak niet goed met hun gevoelens om te gaan. Dit resulteert dan ook vaak in gedragsproblemen of lichamelijke reacties (buikpijn bijv.). Zorg voor een veilige omgeving waarin ze leren zich kwetsbaar op te mogen stellen. Ook verlaat deze groep rond 8 jaar het magische denken en gaan naar het concrete denkniveau. Zorg dat je duidelijke taal spreekt in plaats van abstract taalgebruik.

Basisscholieren bovenbouw (9-12 jaar)

Deze groep weet dat alles dat leeft een keer doodgaat en voelen zich niet meer klein. Soms willen ze niet klein lijken en zullen hun gevoelens niet tonen daarom. De worsteling tussen gevoel en het niet tonen ervan kan lijden tot opstandig en lastig gedrag. Neem de tijd om een veilige sfeer te creëren. Leg kinderen uit dat emotie tonen niet betekent dat je een klein kind bent en dit een onderdeel van het leven is en hoort bij rouw. Kinderen van deze leeftijd zullen ook nieuwsgieriger zijn naar de dood en wellicht vragen stellen en dingen willen zien. Probeer de vragen eerlijk te beantwoorden en betrek ze waar kan in het uitvaartproces. Wees ervan bewust dat kinderen van deze leeftijd aandacht nodig hebben ook al vragen ze er misschien niet om.

Pubers (12 jaar en ouder)

Pubers hebben het al zwaar in hun weg naar zelfstandigheid en zoeken naar hun eigen weg. Een overlijden kan enorm confronterend zijn en eenzaamheid opleveren. Vaak sluiten pubers zich af en rouwen op hun eigen wijze. Uit onderzoek blijkt dat van kinderen die een ouder verliezen het de pubers zijn die daar op latere leeftijd het meest last van hebben. Communicatie is moeilijk met deze groep. Toch is het goed om dit te blijven doen. Probeer dit door bijvoorbeeld een 1-op-1 activiteiten in te plannen om zo volledig je aandacht te kunnen geven.